Vàng da ở bệnh nhân viêm gan

Vàng da không đơn thuần chỉ là da có màu vàng mà niêm mạc hoặc kết mạc mắt cũng có thể bị vàng theo. Vàng da tuy không phải là bệnh, nó chỉ là một triệu chứng liên quan đến tăng bilirubin trong máu. Và một trong những nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này là mắc các bệnh về gan, nhất là viêm gan do virus.

BỆNH VIÊM GAN GÂY VÀNG DA?

Người trưởng thành bị vàng da trong các bệnh về gan, mật là do cản trở sự bài tiết sắc tố mật (bilirubin), làm cho lượng sắc tố mật trong máu tăng lên. Như vậy khi gan hay đường dẫn mật bị viêm hoặc có những bất thường khác của tế bào gan và đường dẫn mật (bao gồm cả túi mật) đều làm cho lượng sắc tố mật trong máu tăng lên gây nên hiện tượng da, niêm mạc (kể cả kết mạc mắt) nhuộm màu vàng của sắc tố mật vì vậy chúng có màu vàng.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến vàng da là mắc các bệnh về gan, nhất là viêm gan do virus

Đối với gan, mọi tác động vào tế bào gan dù là viêm gan cấp tính hay mạn tính đều làm tổn thương tế bào gan. Các bệnh viêm gan cấp tính do virus (virus viêm gan A, B, C, E, D…) thường có biểu hiện vàng da rất điển hình.

Ngoài hiện tượng vàng da thì niêm mạc lòng bàn tay, bàn chân, niêm mạc lưỡi và kết mạc mắt cũng vàng. Đi kèm với hiện tượng vàng da là phân bạc màu (nhiều trường hợp phân trắng như phân cò), nước tiểu ít và sẫm màu (giống màu nước vối). Khi gan bị viêm cấp tính thường bị to ra. Khám lâm sàng có thể sờ thấy gan to và siêu âm, chụp Xquang sẽ thấy gan to ra rõ rệt). Đặc biệt là xét nghiệm máu sẽ thấy lượng bilirubin trong máu tăng cao cả 3 loại (bilirubin toàn phần, trực tiếp, gián tiếp) và men gan cả hai loại (AST và ALT) đều tăng cao (trên gấp đôi).

Ngoài viêm gan cấp tính do virus còn có các trường hợp viêm gan cấp do rượu, do ngộ độc thuốc (rifamixin, INH, paracetamol…) cũng làm cho tế bào gan bị tổn thương nặng và tăng bilirubin gây vàng da, niêm mạc.

Trong các loại nguyên nhân của gan và đường mật làm tổn thương tế bào gan, làm cản trở sự lưu thông của sắc tố mật thì bệnh về tụy tạng, tuy không thuộc hệ thống gan mật nhưng đôi khi cũng làm cản trở sự lưu thông của bilirubin và cũng làm cho hiện tượng vàng da tăng lên có khi vàng da ngày càng đậm như u đầu tụy, đặc biệt là ung thư đầu tụy. Trong các trường hợp vàng da nghi do bệnh về tụy tạng thường phải siêu âm, chụp cắt lớp (CT scanner), chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp mật… Bên cạnh đó xét nghiệm sinh hoá máu để xác định bilirubin, men gan và đặc biệt là xác định men amylase.

Nguyên nhân dẫn đến vàng da ở bệnh nhân gan

• Có quá nhiều bilirubin bị đào thải trong máu được sản xuất đi vào gan. Ở bệnh nhân bị thiếu máu huyết tán có tốc độ phá hủy các tế bào hồng cầu nhanh chóng làm sản xuất một lượng lớn bilirubin.
• Gan tổn thương ngăn chặn không cho hình thành liên hợp bilirubin – axit glucuronic.
• Tắc nghẽn đường mật làm giảm lưu thông của dịch mật và bilirubin từ gan vào ruột. Ung thư mật, sỏi mật, viêm túi mật có thể khiến tắc ghẽn lưu thông.

NGƯỜI CÓ TRIỆU CHỨNG VÀNG DA NÊN LÀM GÌ?

Khi nghi bị vàng da nên đi khám bệnh, tốt nhất là khám ở cơ sở y tế có đủ điều kiện với lý do là nếu vàng da nhẹ thì rất khó đánh giá, bởi vì người Việt Nam là người “da vàng”. Đánh giá da có bị vàng hay không cũng không nên dùng ánh sáng đèn mà phải quan sát dưới ánh sáng tự nhiên (ánh sáng mặt trời).

Đi khám bệnh ngoài khám lâm sàng còn được tiến hành các loại xét nghiệm và các kỹ thuật lâm sàng khác như siêu âm, chụp CT, MRI, chụp đường mật ngược dòng… mới có thể xác định được nguyên nhân để có chỉ định điều trị kịp thời. Tùy theo nguyên nhân sẽ có chỉ định điều trị khác nhau. Khi được điều trị đúng và kịp thời bệnh sẽ giảm và vàng da cũng thuyên giảm theo.

Đi khám để xác định nguyên nhân vàng da một cách chính xác nhất

Việc điều trị nguyên nhân gây nên vàng da cũng tùy theo từng bệnh, có thể điều trị nội khoa (dùng thuốc) nhưng trong một số bệnh cần phải can thiệp bằng ngoại khoa (phẫu thuật) mới có thể giải quyết được căn nguyên gây vàng da. Song cũng có những trường hợp không thể điều trị bằng nội khoa hoặc ngoại khoa như viêm gan do virut. Mọi trường hợp viêm gan do virut cho đến nay vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu kể cả Tây y, Đông y và thuốc Nam.

Vì vậy cần lưu ý rằng trong khi gan đang tổn thương nặng, tế bào gan đang bị virut tấn công lại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nếu dùng bất cứ thuốc gì không rõ nguồn gốc, người cho thuốc lại thiếu kiến thức về y học và không theo chỉ định của bác sĩ đều có thể làm tăng thêm sự tổn hại tế bào gan và bệnh sẽ trầm trọng thêm.

ĐỀ PHÒNG VÀNG DA NHƯ THẾ NÀO?

Để phòng hiện tượng vàng da do bệnh gan, mật gây ra, cần thực hiện những điều sau:

• Tránh bị mắc các bệnh về gan thì cần tiêm phòng vaccin viêm gan, ăn uống hợp vệ sinh, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Không nên uống các loại rượu kém chất lượng như rượu tự nấu, rượu tự pha chế. Nếu mắc các bệnh về đường mật (kể cả bệnh túi mật) cần được điều trị dứt điểm. Để làm tốt việc này thì người bệnh cần tuân thủ lời khuyên của bác sĩ.

Tiêm vaccine viêm gan B để tránh viêm gan dẫn tới vàng da

• Những vùng đang có bệnh sốt rét lưu hành cần đề phòng muỗi đốt (cần nằm màn một cách tuyệt đối, nếu màn được tẩm hoá chất diệt muỗi thì càng tốt); dùng mọi biện pháp để tiêu diệt bọ gậy (lăng quăng) và muỗi trưởng thành để tránh mắc bệnh sốt rét vì hậu quả của nó có thể đưa đến xơ gan. Nên tẩy giun định kỳ để tiêu diệt giun và trứng giun, nhất là loại giun đũa để tránh hậu quả sỏi mật do giun chui ống mật.

• Khi không may đã mắc phải viêm gan thì người bệnh cần phải kiểm tra và làm các xét nghiệm chuyên sâu ngay để đánh giá chính xác tình trạng bệnh, từ đó có phương án điều trị bệnh kịp thời, phù hợp, tránh để bệnh tình quá nặng mà có biến chứng xảy ra.

• Người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt liệu pháp điều trị của bác sĩ để bệnh tình nhanh chóng thuyên giảm nhất. Theo khuyến cáo của các bác sĩ benhviemgan.net, người bệnh không nên tự ý sử dụng thuốc bởi như vậy có thể vô tình làm cho bệnh viêm gan thêm nặng hơn do loại thuốc nào cũng đều phải chuyển hóa qua gan.